Tác phẩm Đời thừa của nhà văn Nam Cao đã được nhắc đến lúc còn đi học. Truyện ngắn tập trung khắc họa bi kịch tinh thần của văn sĩ Hộ. Bằng giọng văn đầy chua chát, truyện của Nam Cao đã tái hiện được cuộc sống bế tắc, bị cái nghèo cái đói dồn ép đến bước đường cùng. Đời mà, khi người ta có ăn có mặc mới dễ dàng nghĩ đến những viễn cảnh tốt đẹp khác. Nhất là với tầng lớp tri thức đang trong thời kỳ văn học nghệ thuật không có đất để phô diễn. Lúc nào họ cũng nhiệt huyết sôi trào nhưng lại bị hiện thực phũ phàng vả thật mạnh. Họ bị giằng xé giữa lương tri và lý tưởng của mình với thực tế nghèo đói. Không có một bàn tay hay ánh sáng nào dẫn đường cho họ.

Đời thừa - kiếp người buồn thảm tầng lớp tri thức tiểu tư sản

Đời thừa Nam Cao khắc họa nhân vật trung tâm là văn sĩ Hộ. Anh có đạo đức cũng có tài năng. Anh luôn ôm mộng văn chương, muốn tạo ra những tác phẩm để đời. Hộ nhất định không chấp nhận những tác phẩm mì ăn liền với giọng văn hời hợt hay chạy đua theo thị hiếu của người đọc. Chính vì thế mà anh luôn rất thận trọng trong từng câu chữ. Bằng sự kỳ công trong câu chữ thì số tiền mà anh kiếm được cũng chỉ đủ để trang trải cuộc sống của mình.

Có hai sự lựa chọn khiến anh phân vân đó là: Văn chương lãng mạn nhưng xa rời thực tế để người đọc lãng quên đi cuộc sống khốn khổ xung quanh và văn chương gắn liền với thực tại, phản ánh được nỗi thống của của tầng lớp nông dân nghèo. Hộ cũng giống những nhà văn chân chính khác đều muốn tạo ra được giá trị nghệ thuật đích thực, không bị chi phối bởi bất cứ điều gì khác.

Nhưng tấn bi kịch của cuộc đời Hộ lại đến từ chính tình thương của mình. Hộ cưu mang Từ, một cô gái quá lứa lỡ thì bụng mang dạ chửa làm vợ, nhận con của Từ làm con mình và còn nuôi cả mẹ già của cô. Nhưng lập gia đình rồi thì cuộc sống của anh không còn thảnh thơi được như trước nữa. Vốn tiền kiếm được từ viết văn cũng chỉ đủ chi tiêu cho Hộ một cách eo hẹp. Giờ đây khi cáng đáng thêm Từ và cả đứa con của cô đã khiến Hộ khó có thể tập trung sáng tác. Sau đó những đứa con lần lượt ra đời khiến cho tình cảnh đã khổ, đã nghèo giờ lại càng túng quẫn. Gánh nặng cơm áo gạo tiền khiến anh phải viết nhiều hơn, viết theo xu hướng mới có tiền. Hộ thấy mình thật sự hỏng mất rồi, bán rẻ cả nhân cách và lý tưởng của mình vì vài đồng bạc lẻ. Nhưng chúng lại giúp vợ con anh có cơm ăn và thuốc uống.

Xem thêm: Top 8 văn học Việt Nam kinh điển và hay nhất mọi thời đại

Ngày qua ngày Hộ đấu tranh trong vô vọng. Do không thể thoát khỏi cái vòng luẩn quẩn của chính mình mà Hộ đã mượn rượu để quên hết sự đời. Anh cứ say rồi lại tỉnh, tỉnh rồi lại say. Khi say Hộ chửi mọi thứ, thậm chí đánh vợ đánh con. Những lúc tỉnh rồi Hộ lại hối hận xin lỗi vợ, xin lỗi các con và tự thấy ăn năn, xấu hổ với chính mình. Anh nhận thức rõ lỗi lầm của mình nhưng không làm sao để dứt ra được suy nghĩ gia đình chính là yếu tố khiến mình không thể phấn đấu cho sự nghiệp. Nhưng anh vẫn rất yêu thương gia đình, yêu người vợ đảm đang, hiền dịu và những đứa con.

Xuân Diệu viết rằng:

Nỗi đời cay cực đang giơ vuốt,

Cơm áo không đùa với khách thơ.

Là trụ cột trong gia đình nên Hộ phải lo cho gia đình mình. Những tủn mủn thường ngày anh vẫn khinh thường lại trở thành nỗi ám ảnh thường trực. Hộ phải viết những trang tiểu thuyết  ngôn tình sến sẩm, những dòng văn viết vội. Để sau đó khi đọc lại anh cũng cảm thấy tự xấu hổ với chính mình.

Bi kịch là khi Hộ ý thức được việc làm sai trái của mình nhưng lại không thể làm khác. Sự tương phản giữa hành động và lý tưởng cao cả với hiện thực thối nát. Biết rõ nhưng không thể nào làm khác được. Cái nghèo đã ghì chặt khiến cái tâm của người làm nghệ thuật cũng phải nhường chỗ cho đồng tiền.

Vì thế Hộ bắt đầu cuộc sống đời thừa chết mòn sống mỏi không lối thoát.

Đọng lại gì trong tác phẩm Đời thừa của Nam Cao

Tác phẩm Đời thừa của nhà văn Nam Cao như đang phản ánh hiện thực xã hội với những người có lý tưởng cao cả, hoài bão về sự nghiệp như văn sĩ Hộ. Ôm ấp biết bao điều và mơ ước một ngày sẽ có được tác phẩm để đời. Anh quan niệm văn chương là sáng tạo, đào sâu chứ không phải làm theo văn mẫu được đưa cho. Nhưng xã hội lúc bấy giờ luôn đói ăn thiếu mặc. Đồng tiền luôn khó kiếm khiến cái đói ám ảnh thành mùi thành vị.

Hộ đã bật khóc khi không thể cân bằng giữa sự yêu thương với tình yêu văn chương và cơm áo gạo tiền. Người văn sĩ có lương tri đã bật khóc như đứa trẻ ngay trước mặt vợ mình. Anh không từ bỏ được cái đẹp của văn chương hay lương tri của chính mình. Hộ thực sự bế tắc và tuyệt vọng khi không có lối thoát. Không một ánh sáng nào cho con đường phía trước, nơi anh đang đi.

Với nhà văn, họ cần có tâm hồn thoải mái để có thể sáng tạo nghệ thuật. Hành trình này phải tập trung cao độ để có được những áng văn chương hay và có chiều sâu. Nhưng trước Cách mạng tháng 8, các nhà văn nhà thơ phải chịu nhiều ảnh hưởng từ các yếu tố bên ngoài. Thời kỳ này khó có thể kiếm nhiều tiền bằng những áng văn chương đậm chất nghệ thuật được. Hiện thực quá nhỏ bé không đủ chứa đựng những ước mơ cao đẹp.

Truyện ngắn Đời thừa đã làm nổi bật được hình ảnh cũng như bi kịch của tầng lớp tri thức trước Cách mạng tháng 8. Và bi kịch nào cũng mang theo sự đau đớn, bế tắc và tuyệt vọng. Tác phẩm của nhà văn Nam Cao nói về người mà như đang đả kích và phê phán sâu sắc hiện thực thời bấy giờ.

Một điểm đặc biệt ở tác phẩm này chính là Hộ nghèo nhưng anh lại có tình thương. Anh đã cưu mang mẹ con Từ, những mảnh đời còn bất hạnh hơn, yếu thế hơn và che chở họ. Dù cuộc sống có nghèo đói khiến bản thân Hộ trở nên ích kỷ, độc đoán nhưng sâu trong tâm hồn anh vẫn đầy ắp lương tri ấm áp tình người.

Qua tác phẩm Đời thừa cũng như qua nhân vật Hộ, Nam Cao đã thể hiện được hết hiện thực xã hội thời bấy giờ. Nhất là với tầng lớp tri thức nghèo, có ước mơ, có hoài bão và khát vọng nhưng phải chịu thua trước cái nghèo, cái đói. Tấn bi kịch được vẽ bằng máu và nước mắt của chính những người sống mà chỉ như đang tồn tại.

Tìm hiểu: AQ chính truyện – Kiệt tác của văn học hiện đại Trung Quốc